سیرکی که می گذرد – پاتریک مودیانو – نسیم موسوی پاک – چشمه

توضیحات

رمان «سیرکی که می گذرد» را در سال ۱۹۹۲ نوشته است. عنوان کتاب به ۲ مفهوم اشاره دارد، اول وقایع و اتفاقات زندگی روزمره یک شخصیت که مانند اتفاقات یک سیرک از پیش نظر می گذرند و در دایره ای وسیع تر، زندگی خودمان هم مانند همان شخصیت، یک سیرک است؛ و دوم اشاره ای به شغل یکی از شخصیت های این رمان است که در سیرک کار می کند و آینه دار پدر مودیانو است. رمان هم، خود آینه ای از زندگی و جوانی این نویسنده است، البته نه صد در صد، ولی مطابقت های زیادی بین زندگی واقعی مودیانو و شخصیت اصلی این رمان وجود دارد.

به تشابهات رمان و زندگی واقعی مودیانو خواهیم پرداخت اما در یک نگاه کلی، این رمان هم مانند دیگر داستان های مودیانو، جریان مستندگونه و گزارش محوری از زندگی قهرمانش است. یعنی روایت زندگی روزمره در رمان های مودیانو چنان واقعی و شبیه به زندگی واقعی(بدون پیرایش و هرس کردن وقایع) که گاهی کسل کننده می شود و مخاطب را تشنه یک اتفاق و فراز و فرود می کند.

به طور خلاصه، این رمان داستان نوجوانی ۱۸ ساله است که به سن قانونی یعنی ۲۱ سالگی نرسیده و با دختری آشنا می شود. این آشنایی باعث شکل گیری اتفاقاتی در یک بازه ۶ روزه می شوند که حوادث داستان را می سازند. این داستان با طرح قصه اش، حتی به نوعی معمایی و جنایی است؛ با این که مودیانو پلیسی و معمایی نویس نیست. سرعت پیشروی داستان هم در این رمان خوب و کمتر کسل کننده است.

تعلیقات و سوال هایی که در مسیر داستان به وجود می آید، به غیر از ۲ مورد پاسخ داده می شوند. اول این که چرا پسر ۱۸ ساله در ابتدای قصه، بازپرسی می شود و دوم این که برای ژیزل(شخصیت دختر) چه اتفاقی می افتد؟ آیا تبهکاران او را کشته اند یا همان مرد مرموزی که خود را دوست پلیسان معرفی کرد؟ به هر پاسخ این ۲ سوال داده نمی شود و والبته تاثیر زیادی هم در درک خواننده از اثر ندارد. «سیرکی که می گذرد» پایان باز ندارد اما سهمی هم بر دوش مخاطب است تا پایان را حدس بزند که ژیزل چرا و توسط چه کسی کشته شده است؟

نکته دیگری که این رمان را نسبت به دیگر داستان های مودیانو متمایز می کند، تفاوت نگرش او نسبت شهر پاریس است. همان طور که می دانیم، مودیانو در اغلب آثارش پاریس ِ زیبا را توصیف می کند و مخاطب با خواندن داستان هایش گویی در این شهر قدم می زند اما در «سیرکی که می گذرد»، پاریس نه تنها سهم زیادی از داستان و فضاهایش ندارد، بلکه قهرمان داستان هم در پی بیرون زدن از آن و رفتن به شهر رم است.

یک نکته دیگر این که شخصیت پسر با این که با دختر آشنا شده و سعی در گره زدن زندگی اش با او دارد، اما مرتب منتظر است تا دختر ناغافل برود و ترکش کند. یعنی اعتماد ساختگی در عین بی اعتمادی در طول کار موج می زند مگر در فراز پایانی که دختر تصادف کرده و کشته می شود. گویی شخصیت پسر می داند که دختر قابل اعتماد نیست اما نمی خواهد باور کند؛ حتی وقتی که مامور مرموز، درباره دختر اطلاعاتی به او می دهد که به نظر می رسد این رفتار، رفتار خود مودیانو در سال های دور گذشته باشد.

از شباهت های رمان با زندگی مودیانو سخن رفت. یکی از این شباهت ها این است که پدر مودیانو مانند پدر شخصیت رمان، او را ترک کرده است؛ مادرش هم همین طور. مادر بازیگر و در سفر است و پدر نیز با زنی ایتالیایی که 20 سال از خودش جوان تر بوده، ازدواج کرده است. مودیانو نیز در کودکی با چنین وضعیتی روبرو شد و وقتی برادر کوچک ترش درگذشت، تنهاتر هم شد. جالب است که خانه ای که شخصیت اصلی داستان در آن ساکن است، همان خانه جوانی های مودیانوست؛ شماره 15 اسکله کنتی.

در رمان اشاره می شود که پسر رویای نویسنده شدن را در سر می پروراند. مودیانو هم در جوانی چنین رویایی داشت و بعد از ورود به دانشگاه برای تحصیل ادبیات، دست از دانشگاه شست و به نویسندگی رو آورد. سال های دبیرستان مودیانو که در یک پانسیون ساکن بود، تاثیر زیادی روی شخصیت او داشته است. پسر 18 ساله داستان در پی استقلال و جعل اجازه نامه پدر برای رفتن به رم است. مودیانو درباره جوانی اش گفته: «من در شهری که پدر و مادرم در آن زندگی کردند، زندانی شده بودم.» او و برادرش در سال 1949 از پاریس به شهر بیاریتز رفتند و سال بعد به پاریس برگشتند. همچنین می دانیم که پدر مودیانو در سال های اشغال فرانسه توسط نازی ها در پاریس بوده است. شخصیت اصلی رمان در روایتش اشاره می کند که من کاری را می کردم که پدر در سال های اشغال می کرد.